БӨТЕН (әңгіме)

Ұйықтап жатыр еді, денесінен бөлініп шығып кеткен өзін байқап қалды. Төсектен баяу тұрып, терезе жаққа кетіп бара жатқан өзінің екінші сыңарын сезіп жатыр. Қорқытып алмайын дегендей баяу ғана көзін кезекпен ашты да, аса сақтықпен сыңарының артынан терезе жаққа қарады. Өзінен бөлініп шыққан өзі терезе жақтауына арқасын қойып әйнектің арғы бетінде айдың сәулесі шағылысып тұрған, бір ай бұрын байқамай сынып кеткен шыны қалдықтарына қарап отыр. Өзін көрген оның бойында қорқыныштан гөрі таңырқау басым. Бір кезде сыңары жабық тұрған терезе әйнектерінен арғы бетіне еш кедергісіз өтіп кетті. Ол төсектен бірден қақшаң еткізіп басын көтеріп алды. Ақырын ғана орнынан тұрып терезенің алдына барды. Өзінің қимыл әрекетіне қарап тұрған кезде қарап тұрған сыңарының беті жас иленген қамырдай жерге ағып түсті. Таңырқап қалған ол терезеден жерге қарап еді, жұмылып-ашылып, жұмылып-ашылып, әр жерде ретсіз шашылып жатқан жүздеген көзді көрді. Қасында жатқан көздің қарашығына қарап еді, мұңайып тұрған өзін көрді.
Ұйықтап жатыр еді, денесінен бөлініп шығып кеткен өзін байқап қалды. Ол сыңарының артынан жүріп келеді. Олар аңырадай үлкен көшенің ортасымен кетіп бара жатыр. Қала тым-тырыс. Миллиондаған тіршілік бір уақытта мегаполис қаланы тастап кеткен. Айналаның бәрі адам мекендемеген ертегі қаладай тамаша болып тұр. Тек өзі кетіп барады және өзі бақылап кетіп бара жатқан өзіне еріп келеді. Алыстан аспанға көтерілген будақ-будақ шаң көрінді. Өзіне қарай жылдам келе жатқан шаңның арасынан үрке қашқан жүз мыңдаған табын киіктерді байқап қалды. Көшенің бойымен алдында кетіп бара жатқан сыңарын жарып өтіп өзіне қарай бір топ киік шыға келді. Екпінмен келе жақтан киіктер өзіне жете бере омақаса сүрініп құлап жатыр, құлап жатыр. Киіктер тау болып әрбір жерде үйіліп қалды. Ол сыңарының қайда кеткенін байқамай, ышқынып туа алмай жатқан аналық киіктің көзіне қарап тұр. Бірақ қандай жануар екенін танымады. Ойлап көріп еді, есіне түсіре алмады.
Ұйықтап жатыр еді, денесінен бөлініп шығып кеткен өзін байқап қалды. Топ болып қоршап тұрған адамдардың ортасында қалды. Оған қарап тұрған адамдардың түрлері өте таныс. Барлығы өмірінде көрген, араласқан адамдар секілді. Бірақ ешқайсысын танымады. Сонда да болмай есіне түсіргісі келіп талпынды. Өзіне қойған: «Мен бұларды қайдан көрдім?!» деген сұрақ миын айналдырып жіберді. Тесіліп қарап тұрған көзден қашып шықпаққа ұмтылды. Бірақ ол әрекеті сәтсіз болды. Қоршап тұрған адамдар арасынан бір жұпыны киінген кішкентай қыз келіп оның көзіне мұңайып қарап тұрды да, тізерлеп екі алақанын жайды. Ол бүлдіршін қыздың әбден тозығы жеткен жыртық киімінің арасынан ырсиып ашық тұрған нәзік қабырғаларын көрді. Қабырғаларының арасынан топ-топ болып тойынған ақ құрттар түсіп жатты. Ол жерде жыбырлап жатқан құрттарға қарап тұрған кезде қоршап алған адамдар шеңбер жасап оны айналып жүгіре берді. Екпіндерінің қатты болғаны соншалық, шеңбер қозғалысының жылдамдығын ғана сезді. Басы айналып құлап бара жатып, өзіне жымиып қарап тұрған өзін көрді…
Оянды. Жас құлынның мазасыз кісінеген дауысы құлағына келді. Шөптің арасынан басын көтерді. Көз жетер төңіректе табын-табын болып жабайы жылқылар жайылып жүр. Кішкентай көк құлын ары-бері тоқтаусыз шауып енесін іздеуде. Шөп арасына тығылып, аса сақтықпен жылқыларға шабуылдауға келе жатқан үйірлі қасқырды көрді. Жайбарақат жайылып жүрген жылқылар қасқырларды байқап қалып, үріккен бойы бейберекет тұра шапты. Тобымен жүгірген қасқырлар көк құлынды қоршауға алды. Бірақ үйірлі қасқырдың ешқайсысы құлынға бірінші болып шабуыл жасамады. Осы сәтте қасқырларды жарып өтіп, теріден киім киген жеткіншек бала көк құлынның қасына келді. Құлын үркіп қашпаққа ұмтылып еді, қимылы шапшаң бала қас пен көздің арасында жалынан ұстап үлгерді. Құлын тағдырына көндіккендей оқыс қимылға бармай тыныш тұр. Бала құлынды жалынан ұстаған күйі келген жолымен кері қайтты. Даланың қожалары қасқырлар да баланың артынан еріп барады. Анадай жердегі төбенің басында бақылап отырған аналық қасқыр айға қарап ұзақ ұлыды. Дауыс жетер даланың бәрінде аналық қасқырға қосылып ұлыған дыбыстар жалпақ даланы күңірентіп жіберді. Ұлып отырған аналық қасқырдың қасында көк құлынды жетектеп кеткен бала ойнап отыр. Баланың қасында құрсақта жатқан шаранадай бүктетіліп саусағын сорып жатқан өзін көрді.
Ұйықтап жатыр еді, денесінен бөлініп шығып кеткен өзін байқап қалды. Ол тау биігіндегі үңгірдің ішіне кіріп келеді. Үңгір тастай қараңғы. Үңгір ішіндегі тастардың жырақтарынан аққан су тамшы болып тастарға тиюде. Тастарға тиген тамшыдан шыққан дыбыс жаңғырық болып өзіне естілді. Ол жаңғырықты қызық көріп айқайлағысы келіп еді, өз дауысы өзіне естілмеді. Төбеде шиқылдап ары-бері ұшып жүрген жарқанаттар қаптап жүр. Үңгірге сәлде оранып алған ұзын бойлы ер адам кірді де, жүріп отырып үңгірдің қуысына келіп тоқтады. Үңгірдің іші бір сәтке аппақ сәулеге бөленді де, жалт етіп жоқ болды. Төбеде тасқа жармасып отырған жарқанаттар аппақ сәуле шашылған кезде жапатармағай жерге құлап түсті. Ол құлаған жарқанаттың сынған қанатына қарап тұрып еді, үңгірге сәлде оранып алған ұзын бойлы ер адам кірді де, тез-тез жүріп отырып үңгірдің қуысына келіп тоқтады. Осы кезде үңгірдің іші тағы да аппақ сәулеге бөленді де, жалт етіп жоқ болды. Ол тағы да құлап қалды ма деп жарқанаттарға қарап еді ешқандай жарқанаттарды көрмеді. Бәрі ізім-ғайым жоқ болып кеткен. Кішкентай сынық тастың түбінде бір нәзік зат қозғалғандай болды. Қасына барып қолын созып еді, үңгірге кіріп келе жатқан сәлде оранып алған ұзын бойлы ер адамды көрді. Әлгі адам аяғын тез-тез басып үңгірдің қуысына жете береп еді, үңгірдің іші тағы да аппақ сәулеге бөленді де жоқ болды. Ол жарқанаттарды іздеп тағы төбеге қарады. Төбеде сан мыңдаған түрлі-түсті әр түрлі кейіптегі көбелек қаптап ұшып жүр. Мыңдаған көбелек оның денесіне, басына, қолына қона бастады. Ол өзін қаумалаған көбелектерден көрінбей кетті. Иығына қонған күлгін көбелектің қанатындағы иректерге көзі түсті. Неше түрлі бояуға бөленген иректердің ішінен кетіп бара жатқан өзін көрді. Бір кезде көбелек біткен дүр етіп көтеріліп, үңгірдің аузына қарай ұмтылды. Ұшқан көбелектермен бірге ол да жүгірді. Үңгірдің аузына жете беріп еді, матаға оранған ұзын бойлы ер адамды көрді. Әлгі адам аяғын тез-тез басып қараңғылыққа сіңіп кетті. Ол кеткен адамның артына қарай отыра үнгірден шығып еді, бір-бірінің денесін шикідей тісімен жұлып жеп жатқан адамдардың ортасына түсті. Шыңғырып жылаған әйелдер мен шырылдай қашқан балалардың тірідей денесінен ет кесіп жеп жүрген еркектер қаптап жүр. Жер біткен өлексенің иісі мүңкіп, сасып кеткен. Жер ұйыған қанның бетінде быжынап қаптап жүрген шыбындардан көрінбейді. Ол түкке түсінбей қарап тұр. Ол алыстан өзіне айқайлап қашып келе жатқан ер адамды көрді. Ер адам оған жете берген кезде жас әйел қолындағы қылышымен басының ми қабатын бөліп түсті. Еркек жерге құлады. Былжырап тұрған былқылдақ миы топыраққа қарай аға бастады. Аққан миды көрген әйел қомағайлана ұмтылды… Лездің арасында қатты жел тұрды. Төңіректің бәрі қара түнек дауылдан көрінбей кетті. Аспанды қып-қызыл бұлт торлады да, ыстық оттан жаратылған жаңбырларын төгіп-төгіп жіберді. Жан-жаққа шыңғырып қашқан адамдарды отты тамшылар күйдіріп еріте бастады. Ол аспаннан ағып келе жатқан оттарға басын жоғары көтеріп қарап тұрып еді, бір сәтте айналаның бәрінде ыстық оттан жасалған көл пайда болды. Дауыл тоқтады, шоқ болып аққан жаңбыр да басылды. Отты көлдің бетінде малтып келе жатқан нар түйені көрді. Үстінде сәлде оранған ұзын бойлы ер адам отыр. Жақындап келіп анықтап қарап еді, өзін көрді.
Ұйықтап жатыр еді, денесінен бөлініп шығып кеткен өзін байқап қалды. Ол өзіне қарап тұр. Екеуі бір-біріне көз тайдырмай қарауда. Екеуі жалғыз емес еді. Олар тұрған кеңістік өздерінен бөлініп шыққан өздеріне қарап тұрған миллиардтаған адамнан көрінбейді. Ешқандай қозғалыс жоқ. Өздеріне қарап тұрған өздері ғана. Астарынан және үстерінен тамырымен жұлынған әртүрлі формадағы алып бәйтеректер ұшып барады. Бәйтеректің бұтақтарында, жапырақтарында кішкентай адамдар отыр. Барлығы оған қарап сықылықтап күлуде. Ол өзіне көз тайдырмай қарап тұрса да, аяғының астынан және басының үстінен ұшып бара жатқан ағаштарды көріп тұр. Қасыннан өтіп бара жатқан қисықтау бәйтеректің бұтақтарында отырған кішкентай адамдардың арасында, теріс қарап тізесін құшақтап отырған адамды көрді. Ол қолын әлгі адамның иығына қойып өзіне қаратып еді, беті жоқ өзін көрді. Қолын өзіне қарай тез жинап алды. Айналасында ешкім жоқ. Жалғыз өзі ғана қалған. Аспаннан түсіп келе жатқан еркек пен әйелді көріп, оларға қарай бар екпінімен жүгіріп келеді. Төңіректің бәрін жаңа ғана жауған аппақ қар басып қалған. Ол қардың үстімен жалаң аяқ жүгіріп келеді. Жалпақ-жалпақ қой тастардың үстінде мұңайып отырған еркек пен әйелдің қасына жақындап барып тоқтады. Олардың қимыл-қозғалыстарын ол бақылап тұр. Қамшы тастам жердегі шөптің арасымен жылан ирелеңдеп жылжып барады. Әйел үнсіз жылай бастады. Еркек теріс қараған күйі қасында сынып жатқан жуан бұтақты жапырықтарынан аршып, жерге шаншыды. Ол әйелге қарай ақырын адымдап, жақындап келеді. Әйел жылағанын қояр емес. Жанына жақындап келіп, жүзіне назар салды. Әжім басқан бетіне қараған кезде, өзін туған шешесін көрді. Шешесінің жанары суалған көздеріне қарап тұрып, неліктен аз уақытта қартайып кеткенін білгісі келді. Бірақ түсінбеді. Түсінуге мүмкіндігі де болмады. Шешесі орнынан тұрып бүкірейген белін жазды. Ол еті қашып кеткен қолын қос қолдап иіскеді.
Ұйықтап жатыр еді, денесінен бөлініп шығып кеткен өзін байқап қалды. Ол өзін жанталаса қуып келеді. Қанша ұмтылып жүгіргенімен жете алатын емес. Қол созым жерге дейін жақындап, енді ұстай бергенде жалт етіп бұрылып кетті. Ол сонда да қалмай өзін қуып келеді. Ол қуған күйі шыңдарын ақ мұз басқан таулардан асып өтіп, шағын ғана зираттың қасында жаңадан қазылған көрді қоршап тұрған бір топ еркектің арасына келіп түсті. Дымқыл жас топырақтың буы жайылып шығып жатыр. Төрт жігіт ақ матаға оранған өлікті алып келді. Айналадағы адамдардың ешқайсысы жыламады. Жігіттер өлікті көрдің ішіне орналастырып, тез-тез топырақ лақтырып көме бастады. Қаптап тұрған еркектердің бәрі көрге жақындап келіп, сары топырақты шұңқырға уыстап лақтырып кетіп жатыр. Сәл уақыттан кейін қабірдің қасында ол және өзі қалды. Ол жақындап келіп қабірдің үйілген топырағына екі аяғын салып ішке қарай бата берді. Топырақтың ішінде өзі қалды. Тастай қараңғы. Ол қабірдің өлік орналасқан қырындағы кірпішті саусағымен тырнап, өзіне қарай тарта бастады. Біраз әуреленіп алғашқы кірпішті ала берген кезде арғы жақтан жарық түсті. Ол үңіліп тесікке қарады. Өзінің балалық кезі өткен ескі үйін көрді. Ағаш үстелдің үстінде май шам бітуге жақындап әлсіз ғана жанып тұр. Қолындағы тұскиізін ұзынша келген сүйек бізбен тігіп отырған шешесін көрді. Фольклорлық ескі әнді ыңылдап салып отыр. Келесі бөлмеден жақында туған лақты мойнындағы жіппен сүйреткен күйі кірген бір жарым жастағы кішкентай бүлдіршін өзін көрді. Шешесі істеп отырған жұмысын қойып, лақтың мойнындағы жіпті шешіп жіберіп өзін көтеріп алды да, құшарлана тамағынан иіскеді. Ол сықылықтап келіп күлді. Сыртқы есік ашылды. Ішке кірген әкесімен бірге сықырлаған аяз да ішке енуге талпынды. Әкесі есікті жауып, шешесінің құшағына жабысып отырған өзін көтеріп алып, басынан асыра шыр айналдырды. Әкесі баласын жерге түсірді де, өзі ескі радионың құлағын шұқып күйге келтіруге тырысып жатыр. Быжылдаған жағымсыз дауыс өзінің құлағын ауыртты. Үстелдің үстіндегі майшам сығырайып барып сөніп қалды. Қараңғыда қалған бала еңіреп жылап жіберді. Шешесін іздеді. Бұрыштағы қарауытқан жерден сұлбасы көрінген шешесі өзіне шақырды. Бала шешесіне талтаңдап бара жатып сүрініп құлады. Шешесі тағы да шақырды. Ол шешесіне жетемін деп тағы сүрінді. Шешесі биіктей берді. Ол қанша жүгіргенімен сүріне берді. Бала бар жан-тәнімен шырылдап жылап жатыр. Шешесі биіктей берді…
Ол осының бәрін көрдің ішіндегі кірпіштің тесігінен бақылап тұрды. Бойында ешқандайда адамға тән сезімнің белгілері білінбеді. Жарық сөнді. Көрдің іші тастай қараңғы. Ол өлікті ораған матаны шеше бастады. Өліктің басындағы соңғы матаны ашып қалып еді, көгеріңкірей бастаған өзін көрді.
Ұйықтап жатыр еді, денесінен бөлініп шығып кеткен өзін байқап қалды…

Қолғанат МҰРАТ

БӨТЕН (әңгіме) | Қазақ Әдебиеті - QazaqAdebieti