ДРАМАТУРГИЯ – ӨМІР ШЫНДЫҒЫ, ОҒАН ҚОЛДАУ ҚАЖЕТ

Қайырлы күн, ардақты қаламгерлер, құрмет­ті әдебиет жанашырлары! Бүгінгі менің баяндамамның негізгі тақырыбы – ұлт­тық драматургиямыздың өткен жылғы жетістеріне шолу және қазіргі таңдағы Қазақ­станда 60-қа жуық театрдың репертуарында драматургтердің алатын орны жайлы болмақ.
Театр – қашан да ақ пен қараның, жақсы мен жаманның мәңгілік тартысының ордасы. Қазір республикалық театрларымызда заманауи тақырыптар замандас бейнесін, бүгінгінің қаһармандарын, әлеумет­тік мәселелерді сахнаға шығару жағы драматургияның шартына айналып отыр.

Ауыз толтырып айтар жетістік бар

Өткен жылы сахналанған авторларға қысқаша тоқталып кету керек. М.Әуезов атындағы Қазақ мемлекет­тік академиялық драма театрында Ә.Нұрпейсовтің (сахналық нұсқасының авторы: М. Омарова) «Қан мен тер. Ақбала», Д.Исабековтің «Мақшар түнгі махаббат», Р.Отарбаевтың (сахналық нұсқасының авторы: М.Жақсылық) «Қытайдан жеткен сәлемдеме», Ғ.Мүсірепов атындағы Қазақ мемлекет­тік академиялық балалар мен жасөспірімдер театрында О.Малышеваның «Дилфизо мен Донада», Қ.Қуа­нышбаев атындағы Мемлекет­тік академиялық музыкалық қазақ театрында Халифа Алтай мен Хасен Оралтайдың «Алтайдан ауған ел», Ж.Шанин атындағы Шымкент қалалық академиялық қазақ драма театрында Б.Айдар­бековтың «Құрық», С.Қасымбектің «Атжалман ғасыр», Х.Бөкеева атындағы Орал қаласының қазақ драма театрында М.Омарованың «Айтылмаған сыр», Астана жастар театрында Ж.Әлікеннің «Күйеу бала», Ж.Аймауытов атындағы Павлодар облыстық театрында «Қызыл гүлдер», Астана қалалық музыкалық театрында «Үнсіздік», Н.Бекежанов атындағы Қызылорда облыстық академиялық қазақ музыкалық драма театрында Ахмет Ақмоншақтың «Бейтаныс таныстар» пьесалары қойылды.
Сондай-ақ Сәтбаев қаласының «Жастар театрында» Ә.Рахат­тың «Туған күніңізбен, анашым», Астана жастар театрында «Иллюзия» (триптих), Серке Қожамқұлов атындағы Жезқазған театрында «Сен және Мен» қойымдары сахналанды.
Қазақ­стан театр сыншылары бірлестігінің ұйымдастыруымен өткен «Сыншылар жүлдесі» премьералары бойынша ең көп қойылған классик драматургтер Мұхтар Әуезов, Ғабит Мүсіреповтермен қатар Рахымжан Отарбаев, Дулат Исабеков, Қасымхан Бегманов ағаларымызға бұйырды.

Талдау табысқа жетелейді

Мамыр айында Ғ.Мүсірепов театрының ұйымдастыруымен «Режиссер. Драматург. Старт» талдауы өт­ті. «StarTDrama» театр зертханасына Фархад Молдағали және RDS үйлестірушісі Ғ.Мүсірепов театрының Халықаралық қатынастар бөлімінің менеджері Ольга Малышева жетекшілік ет­ті. Зертхананың осы жылғы жетекшісі ресейлік режиссер, МХАТ мектеп-студиясының профессоры, «Современник» театрының көркемдік жетекшісі Виктор Рыжаков. Драматургия бойынша «Drama.kz»­ фестивалінің жетекшісі, «Любимовка» фестивалінің арт-директоры Олжас Жанайдаров кураторлық ет­ті.
Қазақ­стандық авторлар Айнұр Кәрімнің, Нұрайна Сәтпаеваның, Әлішер Айтуардың, Тоқтарәлі Таңжарықтың, Қолғанат Мұрат­тың, Альмира Исмаилованың, Ольга Малышованың пьесалары бойынша спектакльдердің эскиздері талдауға ұсынылды.
Күзде Олжас Жанайдаровтың идея­сымен 2017 жылы Алматы қаласында бастау алған отандық «Drama.kz – 2022» жаңа драматургия фестивалі өт­ті. Фестиваль аясында драматургтерге арнайы шеберлік дәрістерін өткізіп, пьесаларды іріктеп, оқылымдар өткізілді. Зертхана кураторы Олжас Жанайдаровтың айтуы бойынша, орта есеп­пен фестивальге жылына 50-70 шақты пьеса келіп түскен. Олардың басым бөлігі – орыс тілінде. Ал қазақ тілінде жазылған пьесалар саны жағынан аз. Бар-жоғы 20 шақты пьеса фестиваль қоржынына келіп түскен.

Ынталандыру көп болса…

Биыл Қазақ­стан Республикасының Мәдениет және спорт Министрлігі қаламгерлерге және баспагерлерге жан-жақты мемлекет­тік қолдау көрсету, қазақ әдебиетінің тұғырын нықтап, өз биігіне қайта көтерілуіне ықпал ету, қаламгерлердің еңбегін насихат­тау мақсатында «Айбоз» ұлт­тық әдеби сыйлығын жариялады. Онда драматургия саласы бойынша белгілі режиссер, драматург Талғат Теменовтың «Мыңмен жалғыз…» пьесасы бас жүлде алды. Республикалық «Dala dauysy» байқауында «Үздік драматургиялық туынды» номинациясын драмалық театрларға арналған тарихи немесе заманауи тақырыптағы пьеса «Зор Білгамеш һәм Қорқыт Ата» шығармасы үшін Асылбек Ыхсанов, балалар мен жасөспірімдер аудиториясына арналған пьеса «Қашқын» шығармасы үшін Қуа­ныш Жиенбай жеңіп алды.
Сондай-ақ Қазақ­стан Жазушылар одағы балалар әдебиетінің үздік туындыларының «Айтұмар» республикалық байқауын өткізді. Драматургия бойынша І орынды Назерке Құмарғалиева алды. Ал Ақтөбе облыстық Тахауи Ахтанов атындағы драма театры балалар мен жасөспірімдерге арналған республикалық драматургтер байқауын өткізді. Бұл байқау бойынша жас драматургтер Ш.Маман, А.Әбдіқасымов, М.Алғожаева, Н.Асылбеков жеңімпаз атанды.
Қазақ­станның халық артисі, Мемлекет­тік сыйлықтың иегері Т.Жаманқұлов басқарып отырған Қазақ­стан театр қайраткерлері одағының драматургтерге жасап отырған жағдайын да атап өтпеске болмайды. Өткен жылы Ресей театр одағының Достастық, Балтық және Грузия елдерінің жастар театр форумына Қазақ­стан театр қайраткерлері одағының атынан драматургия саласы бойынша көптеген жас драматургтер қатысып, тәжірибе жинап қайтқаны баспасөз бет­терінде жарияланды.
Былтырғы халықаралық театр форумына Қазақ­стан драматургтердің атынан Қ.Мұрат, Ә.Рахат қатысып, «Саунд драма» жанрының негізін қалаған әйгілі реформатор режиссер Д.Панковтан шеберлік сабағын алып қайт­ты.

Сонымен бірге, театр қайраткерлер одағының жыл сайын тапсырылатын «Еңлік гүл» сыйлығы да драматургтерге үлкен қолдау болып отыр. «Халықаралық театр сыншылары бірлестігі» ұйымдастыратын қазақ­стандық театрлардың рейтингісінде де ұлт­тық сахна өнерінің өркендеуіне үлес қосып келе жатқан талант­тарға «Сыншылар жүлдесі» берілді. Оның ішінде «Жылдың үздік драматургі» деген номинация өткен жылы алғаш рет табысталды.
Жылдың басты жаңалығы есебінде «Әбіш әлемі» ІІ халықаралық театр фестивалін, Қазақ­станның Еңбек Ері, Мемлекет­тік сыйлықтың иегері, жазушы-драматург Дулат Исабековтің 80 жылдық мерейтойына арналған «Исабеков әлемі» ІІ халықаралық театр фестивалін, Рахымжан Отарбаев драматургиясына арналған IV республикалық театр фестиваль-форумын, Жабал Ерғалиевтің 70 жылдығына арналған аймақтық театр фестивалін атап өтуге болады.

Драматургиямыз әлемді бағындырса

Қазақ драматургиясы сахнасында ғана емес, шетел сахналарында да қойылды. Атап айтсақ, Грузия мемлекетінде Мачабели атындағы Цхинвали кәсіби мемлекет­тік драма театрында Д.Исабаековтің «Актриса», Түркияның Эрзурум театрында «Өкпек жолаушы», Мельбурн театрында «Бөрте» қойылымы және Қ.Мұрат­тың «Пони» пьесасы Әзербайжан Республикасында сахналанды.
Республикалық театрларда шығармалары сахналанып, драмалық бәйгелерде жүлдегер атанып, көзге түскен, қалыптаса бастаған драматургтердің жас буыны өсіп келеді. Атап айтар болсақ, Ш.Маман, Н.Әбділ, М.Қыдырбай, М.Алғожаева, Ж.Бауыржанқызы, Ж.Құт­тыбаев, Н.Асылбеков, А.Қырғызбай сияқты жастар өзіндік жаңалығымен, стилімен көңіл қуантады.

Жанрға қолдау қажет

Уақыт өтіп, ұрпақ ауысқан сайын драматургияның қордаланған мәселелері де күрделеніп, күн тәртібіне шығып отыр. Жазушылар одағына айтар ұсынысымыз: бірінші кезекте театрда сахналанған авторларға тиесілі қаламақы қазақ авторлар қоғамында суға сіңгендей жоғалып жатыр. Авторлардың құқығын қорғауға тисті ұйым авторлардың өздерін жем қылуда.
Жазушылар одағы драматургтердің құқығын қорғап, мәселені қоғамдық деңгейде көтеріп, шешу тетіктерін тапса дұрыс болар еді. Сондай-ақ жастарды шет елдерде тәжірибе алмасып, білімін жетілдіретін арнайы курстарға жіберуге мұрындық болып, Алматы мен Астанадағы жетекші театрлармен шығармашылық байланысты арт­тырып, тығыз жұмыс істеудің тетігін қарастырса деген тілек бар.

Қолғанат МҰРАТ,
драматург

ДРАМАТУРГИЯ – ӨМІР ШЫНДЫҒЫ, ОҒАН ҚОЛДАУ ҚАЖЕТ | Қазақ Әдебиеті - QazaqAdebieti