БАҚ біз туралы

Ұлттық театр репертуарындағы «Ай мен Айша» спектаклі ҚР Абай атындағы әдебиет пен өнер саласындағы Мемлекеттік сыйлыққа ұсынылған іріктеуден өтті 2024 жылғы Қазақстан Республикасының Абай атындағы әдебиет пен өнер саласындағы мемлекеттік сыйлығын беру жөніндегі комиссияның шешімі бойынша Ш. Мұртазаның «Ай мен Айша» романы мен «Мылтықсыз майдан» повесі желісімен жазылған «Ай мен Айша» драмасы (өңделген нұсқасы) алдын ала іріктеуден өтті және конкурстың келесі кезеңіне жіберілді. Аталмыш спектакль Мұхтар Әуезов атындағы Қазақ ұлттық драма театрының репертуарында көрсетілімде.

Бұл ең күрделі, тарихы ертеден келе жатқан мамандық. Ежелгі гректерде бірінші адам туғанда қаламмен сөз жазған. Архитектор ғимарат салса, декорациясын жасауға сценографты шақырған. Сценография: Көп синтезді өнерді бойына жинаған бұл мамандық иелерінің аты жиі айтылмаса да, олардың қатысуынсыз ешбір қойылым дүниеге келмек емес. Бүгін біз осы өнермен жақынырақ танысу үшін, танымал қойылымдардың қоюшы-суретшісі, сценограф, Қ.Р. театр Қайраткерлері Одағының президиум мүшесі,Қ.Р. Суретшілер Одағының басқарма мүшесі жәнежақында Мемлекеттік сыйлыққа ұсынылып жатқан, «Ай мен Айша» қойылымының қоющы-суретшісі Сапаров Мұрат Исмайылұлымен сұқбаттастық.

Ұлттық театр репертуарындағы “Ай мен Айша” спектаклі ҚР Абай атындағы әдебиет пен өнер саласындағы Мемлекеттік сыйлыққа ұсынылған іріктеудің алғашқы кезеңінен өтті, - деп хабарлайды Мұхтар Әуезов атындағы Қазақ Ұлттық драма театрының баспасөз бөлімі. Жақында ғана ҚР Абай атындағы әдебиет пен өнер саласындағы Мемлекеттік сыйлыққа ұсынылған «Ай мен Айша» қойылымы қабырғасы қайысқан қазақтың қайғылы кезеңін суреттеген жауһар мұра. Қойылымға арқау болған шығарма «Ай мен Айша» романы Шерхан Мұртазаның өз өмірінен сыр шертеді. Романның желісіне арқау болған тақырып ашыршылық жайлаған зұлмат жылдарда дүниеге келіп, қазақ зиялылары репрессияға ұшыраған жылдарда әкесінен айырылып, одан кейін Ұлы Отан соғысының тауқыметін бастан өткеріп қанша қиыншылық көрсе де, еңсесі түсіп езілмей, ағынға қарсы жүзе білген Барысхан деген баланың өмірі және сол балаға өшпестей үміт сыйлап, өмірлік шам-шырағы, қайсар қаһарманы болған анасы Айша жайында баяндалған.

Қазақ өнерінің қара шаңырағы Мұхтар Әуезов атындағы Қазақ Ұлттық драма театры ғасырға жуық тарихында қазақ және әлемдік классикадан бастап бүгінгі заманауи тақырыптарға дейін қамтып, әр кезеңнің дәстүрлі актерлік, режиссерлік мектебін қалыптастырған іргелі өнер ордасы. Театр ұжымы белгілі жазушы Шерхан Мұртазаның «Ай мен Айша» романы мен «Мылтықсыз майдан» повесі желісімен жазылған «Ай мен Айша» (пьеса авторы: Е. Жуасбек) спектаклімен Абай атындағы Мемлекеттік сыйлыққа ұсынылды. Осы қойылымды сахналаған режиссер, актерлік шығармашылық құрам жайлы түйген ойымызды қағазға түсірдік. М. Әуезов театры қашан да дара тұлғаларға кенде емес. Талантына табындырған да тамсандырған небір өнер саңлақтары, ұлттық театрымыздың дамуына мол үлес қосты. Ал, осы театрдың жүрегін соқтырып, тамырына ыстық қан жүгіртетін – режиссер десек қателеспейміз. Өзінің талантымен, шеберлігімен елге танылған санаулы суреткерлердің бірі белгілі актер, режиссер, ұлағатты ұстаз – Тұңғышбай Жаманқұлов.

Мұхтар Әуезов атындағы Қазақ ұлттық академиялық драма театрының «Ай мен Айша» қойылымы биыл Мемлекеттік сыйлыққа ұсынылыпты. Театр өнеріне Мемлекеттік сыйлық соңғы рет қай жылы берілгені есімізде жоқ. Тәуелсіздік жылдарында еліміздегі бірегей сыйлыққа ие болған спектакль жоқ болуы да мүмкін. Демек, биыл айтулы сыйлықты театр майталмандарының ерен еңбегіне берген дұрыс деп ойлаймын. Өнердің барлық саласы өз уақытында еленіп, тиісті бағасын алуы керек. «Ай мен Айша» – соңғы жылдары сахналанған ең үздік драмалардың бірі десек болады. Қазақтың айтулы перзенті Шерхан Мұртазаның «Ай мен Айша» өмірнамалық романын білмейтін оқырман кемде-кем. Ондағы Айша, Барысхан секілді кейіпкерлердің өміріне үңіліп, ерлігіне тәнті болмаған, қайсарлықтарына қуанбаған оқырман аз шығар. 1937-1938 жылдардағы қызылдардың репрессиясын, аштық пен соғысты арқау еткен шығарма – әдебиетіміздегі үздік туындылардың бірі. Әуезов театры осы шығарма мен жазушының «Мылтықсыз майдан» повесін өзек етіп, эпикалық қойылымды көрерменге ұсынған болатын. 2015 жылы сахналанған қойылымға Шерхан Мұртазаның өзі қатысып, «өзінің ғана емес, зобалаң жылдарды көзімен көрген миллиондаған адамның тағдырын арқау еткен» қойылымға алғысын білдірген болатын. Сол қойылымның өңделген нұсқасы театрда қайтадан жаңғырып, көрерменнің көзайымына айналып үлгерген еді.

Жақында ғана ҚР Абай атындағы әдебиет пен өнер саласындағы Мемлекеттік сыйлыққа ұсынылған «Ай мен Айша» қойылымы қабырғасы қайысқан қазақтың қайғылы кезеңін суреттеген жауһар дүние. Айға мұңын шаққан Айшаның  алыстан қол бұлғаған үкілі үміті бар - саналы ұрпақ құстай еркін самғаса  елдің еңсесі тіктелер, жоғалтқанын қайтарар, құндылығын қастерлеп, асыл мұратты бабалардың ізін басар деген.2015 жылы тұсауы кесілген, әлі де  Ұлттық театр сахнасынан түспеген қойылым режиссері Тұңғышбай әл-Тарази, сахналық үлгісін жасаған Еркін Жуасбектер күллі қазақ әйелдерінің аяулы образына айналған Айшаның батыл болмысын күрескерлік рухы арқылы ашуға бел байлаған. «Ай мен Айша» романы бала Барысханның көзімен жазылса, қойылымда да оқиғалар арасын жалғаған Барысхан-Шерханның естеліктері оқылуы жүрек тебірентерлік тапқыр шешім. Классик жазушы Шерхан Мұртазаның тұтас шығармашылығын алсаңыз, бұғаудағы басын арашалай алмай ақырған арыстардың, солақай саясаттың құрбаны болған құндылықтарды жоқтау секілді, ішіңіз қасқырша ұлиды. Сондықтан да «Ай мен Айшаның» сахналануынан көрермен қашан да қасіретке толы картинаны күтері сөзсіз. Алайда, «Ай мен Айшаның» сахналық үлгісі бөлек, қайғыра отырып көңіл кеңістігін ашар көріністерге елеңдейсіз, қападар бола отырып алғаусыз таза қазақ қалпына, аңғал болмысына сүйсінесіз. Айшаның болмысын тереңірек қозғап, қойылымның драматургиялық дамуын ширықтыра түсу үшін жазушының «Мылтықсыз майдан» атты шығармасынан да оқиға мен кейіпкерлерді біріктіргенін байқаймыз.